رصد گذر قمر مشتری با ابزار نجومی در هفته نخست آبان 1402 - مجله کوروش بزرگ

آسمان شب در سرانجام مهر و هفته نخست آبان 1402 به جز بارش های شهابی کم فروغ، رویداد کم تکرار دیگری ندارد اما فرصت مناسبی را در اختیار علاقه مندان آسمان شب قرار می دهد تا با استفاده از ابزار رصدی به آنالیز جزئیات منظومه شمسی بپردازند.

از قمر زمین گرفته که با گذر از تربیع اول می توان به خوبی تضاد پستی و بلندی های آن را تماشا کرد، تا گذر قمر آیو سیاره مشتری از مقابل آن و امکان تشخیص سایه آن با استفاده از ابزار رصدی مهم ترین رویداد هایی است که باید این هفته برای آن ها آماده باشید.

رویدادهای نجومی هفته نخست آبان 1402

شنبه 29 مهر

ماه اکنون در ناحیه کم نور میان صورت های فلکی کمان (Sagittarius) و جدی (Capricornus) یعنی تقریبا بالای صلیب هرمان قرار گرفته است. با توجه به نور ماه برای تماشا ستاره های نزدیک به آن باید از دوربین دوچشمی بهره ببرید.

یکشنبه 30 مهر

در همین ابتدای هفته، اگر سحرخیز باشید می توانید گذر سایه قمر پرسرعت مشتری یعنی آیو (Io) را از روی قرص سیاره ببینید. این گذر در ساعت 03:37 بامداد به وقت تهران شروع می گردد و تا ساعت 05:47 ادامه خواهد داشت. لکه سرخ بزرگ مشتری هم اواخر بامداد روز بعد حدود ساعت 08:00 صبح از نصف النهار مرکزی این سیاره عبور می نماید که برای عرض های جغرافیایی شرقی قابل مشاهده نیست. در ساعت 06:59 صبح هم تربیع اول ماه روی می دهد.

شب هنگام هم بارش شهابی جباری (Orionid) به اوج خود می رسد. برترین ساعت ها برای تماشای آن از حدود 1 بامداد تا پیش از نخستین نورهای طلوع خورشید است یعنی زمانی است که ماه غروب نموده باشد. این یک بارش شهابی کم فروغ است و در یک آسمان بسیار تاریک ممکن است 8 یا 10 شهاب در ساعت ببینید. کانون بارش در صورت فلکی جبار قرار گرفته است و به همین علت به این نام خوانده می گردد.

در این زمان از سال صورت فلکی دب اکبر، پس از تاریک شدن هوا در سمت شمال و شمال غربی آسمان به صورت افقی دیده می گردد. هر چه در عرض های شمالی تری باشید، ارتفاع آن پایین تر خواهد بود.

دوشنبه 1 آبان

بارش شهابی جباری در بامداد دوشنبه هم همچنان ادامه دارد اما شاید رویداد شاخص تر نسبت به آن رصد قمر زمین با استفاده از ابزار رصدی باشد.

ماه که حالا کمی از تربیع اول فاصله گرفته در یکی از مجذوب کننده ترین مراحل تلسکوپی خود واقع شده است و می توانید گذر خط طلوع خورشید را از دریای رگبارها (Mare Imbrium) با تضادهای چشمگیر دشت های مسطح و کوه ها و دیواره های بلند دهانه مشاهده کنید. امروز و فردا عصر، ماه بعلاوه با زحل در کنار با حلقه های دراماتیک و قمرهای تلسکوپی آن هم نشین می گردد.

سه شنبه 2 آبان

در بامداد سه شنبه بارش شهابی کم فروغ اسد اصغری با تنها 2 شهاب روی می دهد که احتمالا رویداد چندان قابل توجهی برای رصدگران عمومی نیست اما برای منجمان حرفه ای و از نگاه مکانیک سماوی، آنالیز شهاب های آن که به جای مانده دنباله دار C/1739 K1 هستند، جالب توجه است.

ساعت 01:30 بامداد سیاره ناهید با 46.4 درجه در بیشترین کشیدگی غربی قرار می گیرد و بدین ترتیب این روزها زمان زیادی برای رصد آن خواهد بود. در ساعت 18:05 هم می توانید ماه را با فاصله تنها 4.5 درجه در کنار زحل ببینید.

عصرها بعلاوه باید در پی ستاره درخشان سروش (Capella) باشید که سمت شمال شرقی آسمان می درخشد. از خوشه مجذوب کننده پروین (Pleiades) هم غافل نشوید که تنها با فاصله حدود سه مشت در طول بازوی کشیده، سمت راست آن واقع شده است. حضور عصرگاهی خوشه پروین نشانه فرا رسیدن فصل های سرد سال است و با گذشت زمان ارتفاع می گیرد.

در کنار این اجرام تماشایی آسمان شب، با نگاه به بالا سمت راست ستاره سروش و بالا سمت چپ خوشه پروین، ستارگان صورت فلکی برساوش (Perseus) را ببینید که بر پس زمینه کهکشان راه شیری قرار دارند.

چهارشنبه 3 آبان

هالووین نزدیک است و درست در این زمان سماک رامح (Arcturus)، ستاره ای که در غرب و شمال غربی آسمان غروب می درخشد، به عنوان شبح خورشیدهای تابستان در نظر گرفته می گردد. اما این به چه معناست؟ این عنوان به این علت گفته می گردد که برای چندین روز در اطراف 25 اکتبر هر سال، سماک رامح در بالای افق درست همان جایی قرار می گیرد، که خورشید تابستان در ساعات مشابهی در روز آن جا بوده است. بنابراین می توان گفت که در این شب ها سماک رامح روح سرد خورشید تابستانی است.

امشب بعلاوه با تلسکوپ می توانید حدود ساعت 23:35 شب، اروپا (Europe) قمر مشتری را تماشا کنید که به آرامی در سایه سیاره درست در لبه غربی آن ناپدید می گردد.

پنج شنبه 4 آبان

ماه در ساعت 06:23 به حضیض مداری می رسد. در این لحظه فاصله آن از زمین 365 هزار کیلومتر خواهد بود.

پس از غروب هم تا اواسط شب، صورت فلکی اسب بزرگ سمت جنوب شرقی آسمان ارتفاع می گیرد و و در جهت عقربه های ساعت از یک گوشه کج می گردد تا بیشتر شبیه یک مربع دیده گردد. این نشانه پیشروی پاییز است. لبه سمت راست این صورت فلکی به سمت ستاره فم الحوت (Fomalhaut)، با حدود چهار مشت در طول بازوی کشیده اشاره دارد و لبه سمت چپ آن با فاصله کمتر در پایین در نزدیکی بتا نهنگ (Beta Ceti) قرار گرفته است.

آدینه 5 آبان

اثر مثلث تابستانی هنوز پیداست. هرچند تقریبا به میانه پاییز رسیده ایم اما ستاره دنب (Deneb) به عنوان یکی از رأس های مثلث تابستانی هنوز با بیرون آمدن ستارگان در نزدیکی سر سو (اوج آسمان) می درخشد. و ستاره نسر واقع (وگا) هم که سمت غرب و روشن تر دیده می گردد، از آن چندان از نقطه اوج دور نیست. سومین ستاره مثلث یعنی الطیر (Altair) هم در جنوب غربی با ارتفاع زیادی قرار گرفته است.

به نظر می رسد که این ستاره ها چندین ماه را در همین محدودی سپری نموده اند اما چرا؟ این موضوع نتیجه غروب آفتاب است که در پاییز زودتر و زودتر روی می دهد. بنابراین اگر کمی بعد از تاریکی هوا بیرون بروید و به تماشای ستاره ها مشغول شوید، در حقیقت از نظر زمانی زودتر مشغول رصد آسمان شده اید. این موضوع خلاف روند چرخش فصلی صورت های فلکی به سمت غرب است. البته اثر مثلث تابستانی برای کل کره آسمان اعمال می گردد و نه فقط مثلث تابستانی. اما نمایش آن در مثلث تابستانی شاخص تر به چشم می آید.

از طرفی مثل همواره در مکانیک سماوی، این کمبود در جای دیگری جبران می گردد و اثر معکوسی باعث می گردد که سرعت پیشروی فصلی صورت های فلکی در اوایل بهار افزایش یابد. بدین ترتیب به نظر می رسد که نشانه های آسمان بهاری یعنی صورت های فلکی سنبله (Virgo) و کلاغ (Corvus) هفته به هفته خیلی سریع به سمت غرب پیش می روند.

شرایط سیارات در هفته نخست آبان 1402

عطارد در نزدیکی خورشید حضور دارد و از دید ناظر زمینی پنهان است.

زهره اما همچنان در آسمان بامدادی با قدر 4.5- در صورت فلکی شیر (Leo) دیده می گردد و تقریبا 2 و نیم ساعت پیش از روشنایی آسمان می توانید آن را سمت شرق ببینید. در یک نمای تلسکوپی اگر پیوسته ناهید را زیر نظر بگیرید، این سیاره در حال کوچک شدن دیده می گردد.

مریخ همچنان برای ناظر زمینی پنهان است و در پشت درخشش خورشید قرار گرفته است.

مشتری هم مانند ناهید بر آسمان این شب ها تسلط دارد و با قدر 2.9- می توانید پس از غروب آن را سمت شرق آسمان ببینید. بالاترین اندازه آن زمانی است که حدود ساعت 1 بامداد در سمت جنوب آسمان قرار می گیرد. این سیاره اکنون در درخشان ترین و با عرض 49 یا 50 ثانیه قوسی، از نظر تلسکوپی بزرگ ترین حالت خود است.

زحل هم با قدر 0.7 در صورت فلکی دلو (آب ریز) و سمت جنوب شرقی آسمان دیده می گردد. کمی پس از گرگ ومیش غروب می توانید به آسانی نور زرد کم رنگ آن را تشخیص دهید. ستاره فم الحوت هم با فاصله حدود دو مشت در زیر آن چشمک می زند. ارباب حلقه های منظومه شمسی مانند هفته های گذشته هنوز هم در موقعیت رصد تلسکوپی خوبی تا زمان غروب خود واقع شده است.

اورانوس با قدر 5.6 در صورت فلکی حمل و تنها 10 درجه شرقی مشتری حضور دارد و برای رصد آن بهتر است از ابزار نجومی مانند دوربین دوچشمی بهره ببرید.

نپتون هم که تنها با ابزار اپتیکی امکان تماشا آن وجود دارد با قدر 7.8 در مرز صورت های دلو و حوت و 25 درجه شرقی زحل قرار گرفته است.

منابع: Sky and Telscope, مجله نجوم